Μήνυμα του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων
Στις 15 Μαρτίου 1943, στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης, σφυρίζει το πρώτο τρένο του θανάτου για το Άουσβιτς-Μπιρκενάου με 2.800 εβραϊκής καταγωγής συμπατριώτες μας, στοιβαγμένους σε σφραγισμένα εμπορικά βαγόνια. Οι «πύλες της κολάσεως» έχουν ανοίξει για τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης.
Εβδομήντα τρία χρόνια μετά, στεκόμαστε ευλαβικοί προσκυνητές της μνήμης των αδικοχαμένων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας, νιώθοντας να κυκλοφορούν ανάμεσά μας οι σκιές τους. Προανάκρουσμα της μαζικής εξόντωσής τους υπήρξε το «μαύρο Σάββατο» της 11ης Ιουλίου 1942, στην πλατεία Ελευθερίας, με τον δημόσιο εξευτελισμό των υποψήφιων προς καταναγκαστική εργασία στο Ράιχ. Μέσα σε 2,5 μόλις μήνες, η θνησιμότητα των αρρένων μελών της Ισραηλιτικής Κοινότητας, ηλικίας 18 έως 45 ετών, έφτασε στο 12%, λόγω των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας, του υποσιτισμού και των ασθενειών.
Η ανάδειξη της ιστορίας της κατοχικής περιόδου δεν εξαντλείται στην ηθική και υλική αποκατάσταση των θυμάτων των δυνάμεων κατοχής, όπως είναι, για παράδειγμα, η επιστροφή των λύτρων που κατέβαλε η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης στις ναζιστικές αρχές, στην απεγνωσμένη προσπάθεια να γλυτώσει από βέβαιο θάνατο τα θύματα της καταναγκαστικής εργασίας. Αποτελεί ανάχωμα και πολιτική αιχμή απέναντι στους σημερινούς θιασώτες του ναζισμού και του ρατσισμού, απέναντι στον ιστορικό αναθεωρητισμό που εξισώνει τους θύτες με τα θύματα, αυτούς που αντιστάθηκαν στη φαιά πανούκλα του φασισμού με τους δωσίλογους. Απέναντι σε κυβερνήσεις που, με αφορμή το προσφυγικό, σπέρνουν την ξενοφοβία και επιδιώκουν να μετατρέψουν την Ευρώπη σε φρούριο απέναντι στης «γης τους κολασμένους».
Η Θεσσαλονίκη δεν έχει τίποτε να χάσει, αντίθετα έχει πολλά να κερδίσει, αναγνωρίζοντας το παρελθόν της. Γιατί δεν υπήρξε μόνο – αναλογικά με τον πληθυσμό της – η πλέον μαρτυρική πόλη της Ευρώπης, αλλά και η πόλη όπου ιδρύθηκε, στις 15 Μαϊου 1941, η «Ελευθερία», η πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Το Ολοκαύτωμα πρέπει να αναδειχθεί ως αδιαπέραστο τείχος απέναντι στην επανάληψη της ανείπωτης φρίκης. Μόνον έτσι το σύνθημα «ποτέ πια!» θα πάψει να είναι μια απλή ευχή ή μια συναισθηματική διακήρυξη. Μόνον έτσι η μνήμη του Ολοκαυτώματος αποκτά το πλήρες νόημά της και τιμάται πραγματικά.
Αυτό το οικουμενικό μήνυμα στέλνει το εμβληματικό απόσπασμα από τον «Σαουλίκο», τη συγκλονιστική μαρτυρία του συμπολίτη σας Ρόμπι Βαρσάνο, που επέζησε από το κολαστήριο του Άουσβιτς-Μπιρκενάου:
«Αλήθεια είχαν πατρίδα οι κολασμένοι; Και ποια ήταν αυτή; Η Θεσσαλονίκη, τα Ιεροσόλυμα, η Πολωνία; Για τον Ρόμπι η πατρίδα του ήταν η Θεσσαλονίκη, μα για τον αδερφό του, τους γονείς του, τους θείους του, τους φίλους του –κοντά τριάντα ψυχές– η πατρίδα, η παντοτινή τους πατρίδα, ήταν το Άουσβιτς. Ο ουρανός του Άουσβιτς και όχι η γη του. Στον ουρανό, εκεί ήταν η πατρίδα τους. Μόνο που δεν ήξερε, όταν φυσάει ο αέρας, αέρας δυνατός και μετακινείται από χώρα σε χώρα, δεν ήξερε για πού ταξίδευε η πατρίδα των δικών του. Αέρας είναι, όπου θέλει σε πάει. Μπορεί να ανακατευόταν με τον δικό τους Βαρδάρη και να τους έφερνε ως τη Θεσσαλονίκη. Όλα γίνονται σ’ αυτή τη ζωή. Θα ήταν πολύ ωραίο, οι πατρίδες να μετακινούνται με τον αέρα και να ανακατεύονται. Να ανακατεύονται οι άνθρωποι πριν προλάβουν να ριζώσουν για να μην έρχονται οι άλλοι να τους ξεριζώνουν. Μακάρι να ήταν αέρας οι πατρίδες».
Η Βουλή των Ελλήνων, που για πρώτη φορά φέτος, με αφορμή την επέτειο απελευθέρωσης του Άουσβιτς στις 27 Ιανουαρίου 1945 από το σοβιετικό στρατό, τίμησε τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ανάμεσά τους και οχτώ Θεσσαλονικείς βουλευτές, χαιρετίζει τη σημερινή πορεία μνήμης για τους αδικοχαμένους συμπατριώτες μας ως πράξη ιστορικής αυτογνωσίας.
Ο Πρόεδρος της Βουλής
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΤΣΗΣ
Χαιρετισμός Δημάρχου Θεσσαλονίκης
Μνήμη: φάρμακο ή φαρμάκι;
Για τέταρτη φορά φέτος τέτοια μέρα στέκομαι μπροστά σας και αποτίω φόρο τιμής στους 50.000 Εβραίους συμπολίτες μας που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί. Λέω, για μία ακόμη φορά, ότι για τη δημοτική Αρχή η επέτειος αυτή είναι ένα χρέος μνήμης προς και από την πόλη, προς και από όλους τους Θεσσαλονικείς. Αφορά στους Εβραίους της, αλλά όχι μόνον. Είναι μια πράξη μνημόνευσης των Εβραίων της, αλλά δεν γίνεται μόνο από τους Εβραίους της. Μπορούμε να υπερβούμε το ιστορικό τραύμα; Πρέπει να το υπερβούμε; Αυτό μόνον οι Εβραίοι συμπολίτες μας έχουν δικαίωμα να το απαντήσουν. Εμείς ως πόλη, δηλαδή ως άθροισμα θεσμών, πολιτιστικών φορέων και εθελοντικών οργανώσεων, ως εκπρόσωποι της πολιτείας και μέλη πολλών και διαφορετικών συλλογικοτήτων, αυτό που πρέπει και επιθυμούμε να κάνουμε είναι να κοιτάζουμε την πληγή καθώς την επουλώνουμε. Να υπενθυμίζουμε διαρκώς, στον εαυτό μας και στους άλλους, ότι το 1943 το σώμα της πόλης ακρωτηριάστηκε: ότι η πληγή κακοφόρμισε, καθώς η γενοκτονία συνοδεύτηκε από την μνημοκτονία, την απαλοιφή της εβραϊκής παρουσίας στην πόλη, τη διασπάθιση των περιουσιών, την εκμετάλλευση της ανθρώπινης απελπισίας, την αδιαφορία, ίσως και την ανακούφιση κάποιων για την απώλεια των Εβραίων συμπολιτών μας. Το 1943 η Θεσσαλονίκη σακατεύτηκε και εβδομήντα τρία χρόνια μετά ακόμη χωλαίνει. Aκόμη πασχίζει να βρει το βάδισμά της… Επιθυμούμε ως δημοτική Αρχή να σπάσει η σιωπή, να ακουστούν οι πολλές φωνές του παρελθόντος. Και γι’ αυτό κοπιάζουμε. Κάποιοι μουρμουρίζουν για πληθωρισμό επετείων. Σημειώνουν ότι οι δολοφονημένοι Εβραίοι μνημονεύονται πλέον όχι μόνο κάθε Μάιο, στη «δική τους» επέτειο μνήμης, αλλά και πανευρωπαϊκά την 27η Ιανουαρίου, και πλέον και εδώ στη Θεσσαλονίκη, κάθε 15η Μαρτίου. Όμως ας επαναλάβω ότι η δημοτική Αρχή προχώρησε στην καθιέρωση αυτής της ημέρας μνήμης γιατί αναγνωρίζει τη συμβολή των Εβραίων μας σε αυτό που εμείς είμαστε σήμερα. Οι Εβραίοι μας δεν ήταν μόνο ο δικός μας άλλος. Ήταν κάτι περισσότερο, κομμάτι των πολλών δικών μας εαυτών. Ήταν Εβραίοι το θρήσκευμα και ταυτόχρονα Έλληνες, Ευρωπαίοι και Θεσσαλονικείς. Ως τέτοιοι λοιπόν μας λείπουν, και για αυτό όλοι εμείς, Έλληνες και Ευρωπαίοι και Θεσσαλονικείς, τους μνημονεύουμε ξανά και ξανά. Η φρίκη του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να διατυπωθεί σε λόγια. Αλλά επειδή τα λόγια δεν αρκούν, δεν είναι και ποτέ αρκετά. Το Ολοκαύτωμα μας καλεί όλους σε μια στοχαστική δράση. Τους επιστήμονες μέσω του έργου τους, τους μαθητές και φοιτητές με μαθήματα στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, τους δημότες με ξεναγήσεις σε τόπους μνήμης, όπως ο εβραϊκός περίπατος που έχουμε καθιερώσει. Μνήμη, πολιτισμός και αυτογνωσία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα. Κάθε γενιά έχει το δικό της στοίχημα αλληλεγγύης να κερδίσει: πριν από 63 χρόνια σε αυτήν εδώ την πόλη, μια γενιά Γερμανών έχασε το δικό της. Και μια γενιά Ελλήνων Χριστιανών φοβήθηκε να πάρει θέση. Σήμερα, μια άλλη γενιά πασχίζει να κερδίσει το δικό της στοίχημα. Οι πρόσφυγες δεν είναι οι Εβραίοι της εποχής μας. Ούτε και εμείς είμαστε οι Ναζί της. Όμως οι πρόσφυγες μπορούν να γίνουν οι «Εβραίοι μας» −αν το θέλουν και αν το θέλουμε. Μπορούν δηλαδή να γίνουν οι δικοί μας «Έλληνες», «Ευρωπαίοι», και «Θεσσαλονικείς», ο νέος δικός μας άλλος, το νέο κομμάτι του δικού μας, καλύτερου εαυτού. Και ίσως τότε, και η πόλη μας να ξαναβρεί το βηματισμό της. Ίσως να έχουμε γίνει καλύτεροι.
Ομιλία του Δημάρχου Τελ Αβίβ – Γιάφο Ρον Χουλνταΐ
Η ημερομηνία ήταν περίπου η ίδια, ο καιρός ήταν ίσως παρόμοιος και ο δρόμος που μόλις διασχίσαμε ήταν ο ίδιος: από την πόλη στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό. Αλλά η δική μας πορεία σήμερα είναι πολύ διαφορετική από την πορεία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, 73 χρόνια πριν. Υπάρχει λύπη στην πορεία μας, αλλά είναι η πορεία αυτή, μια έκφραση αλληλεγγύης μεταξύ ελεύθερων ανθρώπων. Είναι μια πορεία υπέρ της ελευθερίας και της αγάπης στην ανθρωπότητα. Πόσο διαφορετική είναι η Θεσσαλονίκη σήμερα! Τότε ήταν μια πόλη υπό κατοχή, η ηγεσία της οποίας συνεργαζόταν με τους Ναζί. Σήμερα, είναι μια πόλη που αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του παρελθόντος. Είναι μια πόλη ο δήμαρχος της οποίας, ο Γιάννης Μπουτάρης – ένα δημόσιο πρόσωπο, έχει θέσει υψηλές προδιαγραφές γενναιότητας και ηθικής. Αυτός είναι ο άνθρωπος, που μπροστά στις ανερχόμενες δυνάμεις των φασιστών και των αντισημιτών – εμφανίστηκε στην τελετή ορκομωσίας του νέου δημοτικού συμβουλίου φορώντας το κίτρινο άστρο που οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είχαν υποχρεωθεί να φορέσουν κατά την ναζιστική κατοχή. Και στο Τελ Αβίβ – Γιάφο, θυμόμαστε τους μάρτυρες της πόλης σας που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα και ένας από τους δρόμους της πόλης μας έχει το όνομα της κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος σε όλον τον πλανήτη, οι φωτισμένοι άνθρωποι υπόσχονται κάθε χρόνο: «ποτέ ξανά». Αλλά οι υποσχέσεις δεν είναι αρκετές. Το κακό που σκότωσε έξι εκατομμύρια Εβραίους και πολλούς άλλους στα ναζιστικά στρατόπεδα είναι ακόμη εδώ – και είναι απειλή για την παγκόσμια ειρήνη. Το μόνο που μπορεί να εγγυηθεί ότι το Άουσβιτς δεν θα επαναληφθεί είναι ο συνεχόμενος αγώνας ενάντια στο φασισμό, στο ρατσισμό και στο μίσος προς τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από εμάς. Αυτό κάνετε εδώ στη Θεσσαλονίκη, κάθε χρόνο. Και γι’ αυτό είμαστε τόσο ευγνώμονες σε σας, Θεσσαλονίκη.
Ευχαριστώ πολύ
