“Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση: Θεσμική Ενδυνάμωση και Τοπική Ανάπτυξη”
Καλώς ήρθατε στην πόλη μας. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι οργανώνονται αναπτυξιακά συνέδρια σε όλη τη χώρα. Εμείς οι ίδιοι πρέπει επιτέλους να αποφασίσουμε τι είδους αναπτυξιακό μοντέλο προκρίνουμε. Ούτε η αύξηση της κατανάλωσης από μόνη της ούτε οι συμβουλές ξένων θεσμών αρκούν για να αναπτυχθεί η Ελλάδα. Ξέρουμε τη χώρα μας και τις περιοχές της, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μας. Μόνο μέσα από τη δική μας κινητοποίηση, το σοβαρό και συντεταγμένο διάλογο και τις στοιχειοθετημένες προτάσεις μπορούμε να φτιάξουμε από κοινού ένα καινούργιο εγχώριο οικονομικό πρόγραμμα. Με αυτή την έννοια η πρωτοβουλία για τα περιφερειακά συνέδρια είναι εξαιρετική.
Δυστυχώς, τα καλά μου λόγια σταματούν εδώ. Την ομιλία μου θα μπορούσα να την έχω εκφωνήσει το 2011, στην αρχή της πρώτης μου θητείας ως δημάρχου. Και αυτό γιατί από αυτά που τόσα χρόνια ζητάμε ελάχιστα έχουν προχωρήσει.
Αισθάνομαι την ανάγκη να επαναλάβω πως ο ίδιος ο νόμος για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ο γνωστός Καλλικράτης, δεν ορίζει με σαφήνεια τους πόρους που θα κατευθυνθούν σε αυτήν. Παρότι πρόσθεσε αρμοδιότητες στους δήμους της χώρας, το μόνο που πρόβλεψε ως προς τη χρηματοδότησή τους είναι μία γενικόλογη αναφορά σε πόρους από κρατικές επιχορηγήσεις και στους ΚΑΠ. Ως γνωστόν αμφότεροι τα τελευταία χρόνια έβαιναν συνεχώς μειούμενοι. Πώς λοιπόν προβλέπει ο νόμος ότι οι δήμοι θα καταστούν μοχλοί ανάπτυξης όταν ουσιαστικά δεν έχουν ενδογενή έσοδα και δεν τους επιτρέπεται να τα αποκτήσουν; Ο νόμος απαγορεύει μία ανεξάρτητη δημοτική φορολόγηση. Αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να αντικαταστήσει -όπως γίνεται στην ΕΕ- με πιο ορθολογικό τρόπο ένα μέρος της φορολογίας. Μιλάμε για αντικατάσταση άλλων φόρων γιατί η φορολόγηση είναι ήδη δυσβάσταχτη για τους συνεπείς πολίτες. Η χειραγώγηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και η σχέση υποτέλειας της προς την κυβέρνηση που υποτίθεται ότι αντιμάχεται ο Καλλικράτης ζει και βασιλεύει. Η εξάρτηση των ΟΤΑ από το κεντρικό κράτος συνεχίζεται αμείωτη και τα οικονομικά μας εξαρτώνται από τις διαθέσεις του εκάστοτε Υπουργού Εσωτερικών και τη στενότητα των κρατικών εσόδων. Και αυτό συμβαίνει την ώρα που, όπως μας δείχνει η ευρωπαϊκή εμπειρία, εάν οι δήμοι ήταν πραγματικά αυτόνομοι και αυτοδιοικούμενοι τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα. Με πόρους που θα εισέπρατταν και θα διαχειρίζονταν οι ίδιοι, και τα οικονομικά του κράτους αλλά και οι υπηρεσίες των δήμων θα βελτιώνονταν. Αν η είσπραξη και διαχείριση του φόρου ακίνητης περιουσίας περνούσε στους ΟΤΑ, αυτό θα ήταν μία θετική εξέλιξη που σθεναρά υποστηρίζουμε. Αν οι δημότες πληρώνουν το σχετικό φόρο στους δήμους, θα απαιτούν καλύτερες ανταποδοτικές υπηρεσίες από δομές που είναι πιο ‘κοντινές και ‘προσβάσιμες’ σε αυτούς. Αν τα έσοδα και το έργο των δήμων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη σωστή διαχείριση των πόρων που οι ίδιοι εισπράττουν, έχουν κάθε λόγο να την επιδιώκουν. Εξασφαλίζονται έτσι κίνητρα και για την πιο υπεύθυνη χρήση και δικαιολόγηση των εν λόγω εσόδων. Η έγκαιρη σύσταση κατάλληλων δημοτικών δομών με καταρτισμένο προσωπικό είναι βεβαίως βασική προϋπόθεση του όλου εγχειρήματος.
Ελλείψει συντεταγμένου σχεδίου για την επιχειρηματικότητα που θα εδράζεται σε συγκεκριμένους πόρους, αλλά και χωρίς θεσμική αυτονομία, η ουσιαστική συμβολή των δήμων στην ανάπτυξη μόνο ως ανέκδοτο μπορεί να εκληφθεί. Ο νόμος παρότι υπογραμμίζει, και πάλι θεωρητικά, τη σημασία της τοπικής ανάπτυξης, αποκλείει ουσιαστικά τους δήμους από αρμοδιότητες που έχουν σχέση με θέματα χωροταξίας, πολεοδόμησης και προστασίας του περιβάλλοντος. Αυτές ανατίθενται στα ‘αποκεντρωμένα όργανα του κράτους’, δηλαδή στο ‘μακρύ χέρι’ της κεντρικής διοίκησης.
Σε όλα αυτά, πρέπει να προσθέσουμε την πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία οι δήμοι να μην έχουν ουσιαστικό λόγο για τις βασικές υποδομές που βρίσκονται εντός των ορίων τους (μεταφορικές, τουριστικές, υγείας, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, κτλ). Πώς θα συμβάλλει στην ανάπτυξη ο Δήμος Θεσσαλονίκης αν δεν μπορεί να συμμετάσχει στη διαχείριση του λιμανιού της πόλης; Δεν χρειάζεται πάλι να ανακαλύψουμε τον τροχό. Στα περισσότερα ευρωπαϊκά επίνεια, οι δήμοι είτε έχουν ποσοστά ιδιοκτησίας που διαχειρίζονται ανάλογα, είτε οι ίδιοι αναθέτουν τη διεύθυνση των λιμανιών σε εξειδικευμένες εταιρείες. Σίγουρα πάντως έχουν ουσιαστικό λόγο στην ανάπτυξή τους. Τα προσκόμματα για τη συμβολή των δήμων στην τοπική ανάπτυξη δεν σταματούν όμως εδώ. Οι δήμοι δεν έχουμε τη δυνατότητα ούτε τις πιο σημαντικές εκτάσεις και χώρους εντός της επικράτειάς μας να αξιοποιήσουμε.. Τοπικό παράδειγμα αποτελεί η αδυναμία του Δ.Θ. να παίξει ρόλο στις αποφάσεις για τη ΔΕΘ και τη μετατροπή του υφιστάμενου χώρου σε μητροπολιτικό πάρκο πρασίνου και πολιτισμού. Αυτό θα είχε πολλαπλασιαστικά οφέλη για την εικόνα της πόλης και άρα και για την τοπική ανάπτυξη.
Η Θεσσαλονίκη και οι άλλες μεγάλες πόλεις θα μπορούσαν κάλλιστα να κρατούν την τύχη τους στα δικά τους χέρια. Με δύο-τρεις σοβαρές αποφάσεις, που μόνο εμείς ως δήμοι έχουμε την τοπική λαϊκή νομιμοποίηση να πάρουμε, οι πόλεις μας θα μπορούσαν να γίνουν πολύ πιο φιλικές. Ακόμη όμως αδυνατούμε να διαχειριστούμε προς όφελος της τοπικής ανάπτυξης χώρους που δικαιωματικά θα έπρεπε να μας ανήκουν. Άλλο τοπικό παράδειγμα είναι το παραλιακό μέτωπο της πόλης στη διαχείριση μεγάλων τμημάτων του οποίου ο Δήμος Θεσσαλονίκης δεν έχει λόγο γιατί ανήκουν στην ΕΤΑΔ! Εδώ θα μου πείτε ότι στις πόλεις μας ούτε τα φανάρια και οι λεωφορειωλωρίδες δεν έχουν ένα διαδημοτικό φορέα ενιαίας διαχείρισης και ακόμη μιλάμε για τη δυνατότητα συμβολής μας στην τοπική ανάπτυξη;
Εδώ και επτά χρόνια ζητούμε επικαλούμενοι το προηγούμενο των περισσοτέρων ευρωπαϊκών χωρών τη θεσμοθέτηση ουσιαστικής μητροπολιτικής διακυβέρνησης στις μεγάλες πόλεις της χώρας. Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο απαγορεύει την κατοχύρωση του μητροπολιτικού αυτοδιοικητικού επιπέδου. Ο νόμος που διέπει τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης αναγνωρίζει δύο επίπεδα ισότιμης αιρετής αυτοδιοίκησης. Στην πράξη, όμως, η Περιφέρεια διαθέτει το χρήμα των πόρων του ΕΣΠΑ, μιας από τις λίγες πηγές χρηματοδότησης για την Αυτοδιοίκηση. Είναι σαφές ότι αυτός που έχει και μοιράζει το χρήμα δεν μπορεί να είναι ισότιμος με αυτόν που το ζητάει. Αυτό εξηγεί και τις συχνές τριβές μεταξύ Περιφερειών και Δήμων. Απαιτείται λοιπόν μια μείζων θεσμική μεταρρύθμιση. Αυτή μπορεί να βασιστεί στην τροποποίηση του άρθρου 102 του Συντάγματος. Εκεί θα ήταν σωστό να προβλεφθεί η δυνατότητα θεσμοθέτησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ως ‘Τοπικής Εξουσίας’ και όχι απλώς ως ‘Τοπικής Διοίκησης’. Στο ίδιο άρθρο πρέπει να προχωρήσει η θεσμοθέτηση της Μητροπολιτικής Διοίκησης, τουλάχιστον για τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Εναλλακτικά προς τη συνταγματική αλλαγή, υπάρχει η δυνατότητα τροποποίησης του υφιστάμενου νόμου. Σκοπός της θα μπορούσε να είναι η ενίσχυση των μητροπολιτικών λειτουργιών Αθήνας και Θεσσαλονίκης και η διοικητική αυτονόμησή τους από τις Περιφέρειες. Κρίνω ότι θα ήταν καλό να επιλεγεί ένα μοντέλο στη βάση της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης των δήμων που θα συμμετάσχουν στο μητροπολιτικό επίπεδο. Ο μητροπολιτικός δήμαρχος του πολυπληθέστερου δήμου πρέπει να είναι ‘primum inter pares’ και να έχει συντονιστικό ρόλο. Οι αρμοδιότητες ενός τέτοιου μητροπολιτικού μοντέλου, πρέπει να περιλαμβάνουν τομείς όπως ο στρατηγικός και χωροταξικός σχεδιασμός, η βιώσιμη κινητικότητα, η προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και συνοχής, η προστασία του περιβάλλοντος και η ποιότητα ζωής.
Δυστυχώς, ακούγεται πως ούτε τώρα θα προχωρήσει η μητροπολιτική διακυβέρνηση. Στο μεταξύ εμείς δεν καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια. Προχωρήσαμε στην προώθηση της ιδέας των διαδημοτικών συνεργασιών στην πόλη. Επικεντρωθήκαμε στους τομείς του στρατηγικού σχεδιασμού, του προσφυγικού, της αστικής και παράκτιας συγκοινωνίας, της διαδημοτικής τηλεόρασης και ραδιοφώνου, στον τουρισμό, στα διαδημοτικά κοιμητήρια, κ.ά. Επιπλέον, για τον σκοπό αυτό, συστήσαμε και λειτουργούμε με τη συμμετοχή γειτονικών δήμων, τη Μητροπολιτική Αναπτυξιακή Εταιρεία Θεσσαλονίκης. Αυτές οι πρωτοβουλίες σαφώς είχαν κοινωνικό, οικονομικό και αναπτυξιακό όφελος. Αν όμως το Υπουργείο Εσωτερικών προχωρούσε στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές που απαιτούνται για να καταστεί αποτελεσματική η μητροπολιτική διακυβέρνηση της πόλης, το όφελος θα πολλαπλασιάζονταν. Θα προωθούνταν αποφασιστικά το όραμα μας να ξαναγίνει η πόλη πραγματικό επίνειο των Βαλκανίων. Κέντρο καινοτομίας και εκπαίδευσης. Πολιτιστικό και πολιτισμικό επίκεντρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Στη Θεσσαλονίκη κάτι γίνεται, κάτι κινείται τα τελευταία χρόνια. Προχωράς στους κεντρικούς δρόμους και βλέπεις ανθρώπους από πολλές χώρες που έρχονται για να διασκεδάσουν, να καταναλώσουν, να σπουδάσουν. Αυτό είναι μια κατάκτηση της διπλωματίας των πόλεων που ακολουθούμε και της πολιτικής που εφαρμόζουμε. Δε φτάνει όμως αυτό. Δεν έχουμε τα κατάλληλα θεσμικά εργαλεία για να ολοκληρώσουμε το όραμα μας. Παραδείγματος χάριν, το τέλος διανυκτέρευσης που επιβλήθηκε στα ξενοδοχεία και καταλύματα της χώρας καλό θα ήταν να επιστρέφει στους δήμους και στους τοπικούς φορείς τουριστικής προβολής και προώθησης. Αν θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε μοντέλο ανάπτυξης και να επιτύχουμε μακροπρόθεσμα βιώσιμους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης, πρέπει να ενισχυθεί θεσμικά ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πρέπει να γίνουν διακριτές και σαφείς οι αρμοδιότητές της και να περιοριστούν οι θεσμικές αλληλεπικαλύψεις. Μόνο η ισχυρή και αυτοτελής τοπική διοίκηση μπορεί να εγγυηθεί την ισόρροπη και δίκαιη κατανομή των αγαθών της ανάπτυξης. Και αυτό επειδή λειτουργεί κοντά στον κόσμο και στις ανάγκες του. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αναμένουμε στωικά τις όποιες πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση. Οφείλουμε ως χώρα να προσαρμοστούμε στις απαιτήσεις της μητροπολιτικότητας. Λόγω της δυναμικής ανάπτυξης και επέκτασης των σύγχρονων πόλεων. Κυρίως, όμως, λόγω του ρόλου που τα μεγάλα αστικά κέντρα αποκτούν σταδιακά στον καταμερισμό της εργασίας διεθνώς. Τον δρόμο της πρωτοπορίας μας τον δείχνουν οι περισσότερο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης. Είναι καιρός να τις ακολουθήσουμε, αν θέλουμε βεβαίως να βελτιώσουμε αισθητά τις προοπτικές ανάπτυξης μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
