Θεσσαλονίκη: «το Άνθος των Βαλκανίων» Ανάμεσα στην Υπεροχή και το Ολοκαύτωμα

Η Θεσσαλονίκη, «το άνθος των Βαλκανίων» -η πρωτεύουσα των Σεφαραδιτών Εβραίων από την έξωσή τους από την Ισπανία το 1492 μέχρι το Ολοκαύτωμα του 1942- υπήρξε σύμβολο για τον Ιουδαιο-Ισπανικό κόσμο που μιλούσε τη διάλεκτο Λαντίνο. Για 450 χρόνια η Θεσσαλονίκη ήταν μια ζωντανή μητρόπολη για τους Σεφαραδίτες Εβραίους.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, πιστοί στην παράδοσή τους, κατάφεραν παράλληλα να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία συνεισφέροντας με τις ιδιαίτερες κλίσεις τους και διαμορφώνοντας διαπολιτισμικές σχέσεις με την Ισλαμική Οθωμανική και τη Χριστιανική Ελληνική κοινότητα.

Η Θεσσαλονίκη ήταν μια πόλη γεμάτη ζωή, ανεκτική και κοσμοπολίτικη, που άλλαξε άρδην όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν και εκδίωξαν τους Εβραίους στέλνοντάς τους στα στρατόπεδα θανάτου της μακρινής Πολωνίας.

Σεφαραδίτικοι Εβραϊκοί θρησκευτικοί και πολιτισμικοί θησαυροί, μαζί με σημαντικό μέρος ιδιωτικής περιουσίας  χάθηκαν μετά την εκδίωξη των Εβραίων προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Καθώς οι Εβραίοι στέλνονταν στην Πολωνία φορτωμένοι στις σιδηροδρομικές άμαξες του θανάτου, εγκατέλειπαν τα σπίτια και τις προσωπικές τους περιουσίες. Αντικείμενα λατρείας και αρχαίες βιβλιοθήκες -μεταξύ των οποίων τα σπουδαιότερα δείγματα της Σεφαραδίτικης λογοτεχνίας- συγκεντρώθηκαν σε φορτηγά και στάλθηκαν στη Γερμανία. Συναγωγές λεηλατήθηκαν, Εβραϊκές γειτονιές καταστράφηκαν και πλάκες από το παλαιό Εβραϊκό κοιμητήριο χρησιμοποιήθηκαν ως φτηνό δομικό υλικό για την κατασκευή δρόμων, πεζοδρομίων, ακόμη και δεξαμενών. Αργότερα, στο χώρο του κοιμητηρίου χτίστηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Όταν τα Βρετανικά στρατεύματα έφτασαν στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944, και με την υποχώρηση των Γερμανών, η Θεσσαλονίκη ήταν ερημωμένη, άδεια από τους Εβραίους κατοίκους της. Μόνο δύο χιλιάδες επιζώντες απέμειναν από την εξέχουσα Εβραϊκή κοινότητα που αριθμούσε 80.000 ανθρώπους την παραμονή του πολέμου.

Η έκθεση αφηγείται την ιστορία της Θεσσαλονίκης και της Εβραϊκής της κοινότητας σε τέσσερα κεφάλαια:

• H Θεσσαλονίκη την εποχή του μεγαλείου της
• Η Γερμανική κατοχή, η πείνα, η καταπίεση και η εκδίωξη
• Η αποστολή των Εβραίων στο θάνατο και η ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης
• Η επιστροφή στη Θεσσαλονίκη